Παγκόσμια Ημέρα κατά της Κακομεταχείρισης των Ηλικιωμένων
Η 15η Ιουνίου έχει καθιερωθεί ως η Παγκόσμια Ημέρα κατά της Κακομεταχείρισης των Ηλικιωμένων. Συχνά (δυστυχώς) ακούμε για θύματα ενδοοικογενειακής βίας, σπάνια όμως για τις περιπτώσεις εκμετάλλευσης και βίας κατά της τρίτης ηλικίας. Το πρόβλημα ωστόσο υπάρχει, όσο κι αν το αγνοούμε. Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας είναι πιο ευάλωτοι απέναντι στην κακομεταχείριση καθώς τα προβλήματα υγείας που προκύπτουν από το γήρας μειώνουν την ανεξαρτησία κινήσεων και αυξάνουν την εξάρτησή τους από τρίτους. Η παγκόσμια ημέρα κατά της κακομεταχείρισης των ηλικιωμένων είναι μια αφορμή για να αναδείξουμε το ζήτημα, να αφυπνίσουμε την προσοχή μας και να συζητήσουμε για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων της τρίτης ηλικίας.
Ορισμοί – κατηγορίες
Πριν αναλύσουμε τον ορισμό της κακομεταχείρισης/κακοποίησης και τις κατηγορίες της, θα πρέπει να εξηγήσουμε ποιοι ανήκουν στη λεγόμενη τρίτη ηλικία. Τα ηλικιακά όρια δεν είναι σαφή, κάτι που δημιουργεί πρόβλημα στην κοινή (ευρωπαϊκή) νομοθεσία. Στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης ηλικιωμένοι θεωρούνται όσοι είναι άνω των 60 ή των 65 ετών, ενώ σε κάποιες ταυτίζονται με την ηλικία συνταξιοδότησης. Στην Ελλάδα ηλικιωμένοι θεωρούνται τα άτομα άνω των 65 ετών.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως κακοποίηση ηλικιωμένων νοείται “μια μεμονωμένη, ή επαναλαμβανόμενη πράξη, ή έλλειψη κατάλληλης δράσης, που συμβαίνει σε οποιαδήποτε σχέση, όπου υπάρχει προσδοκία εμπιστοσύνης, η οποία προκαλεί βλάβη ή δυσφορία σε ένα ηλικιωμένο άτομο.“
Για να κατανοήσουμε το πρόβλημα πρέπει να διευκρινίσουμε τι θεωρείται κακομεταχείριση. Η κακοποίηση ηλικιωμένων μπορεί να λάβει διάφορες μορφές όπως:
- σωματική κακοποίηση
- ψυχολογική ή συναισθηματική βία
- σεξουαλική κακοποίηση
- οικονομική εκμετάλλευση
- σκόπιμη ή ακούσια παραμέληση
Καμία μορφή κακοποίησης δεν πρέπει να υφίσταται και καμία συνθήκη δεν τη δικαιολογεί. Είναι σημαντικό να τονίσουμε πως η μία μορφή βίας δεν αποκλείει την άλλη, ενώ άνθρωποι που κακομεταχειρίζονται ηλικιωμένους δεν θα μείνουν μόνο σ’ αυτούς.
Συνήθως η κακοποίηση προέρχεται από άτομα εμπιστοσύνης, όπως είναι το οικογενειακό περιβάλλον ή εργαζόμενοι υγείας, γεγονός που ενισχύει την ανασφάλεια των ηλικιωμένων και το φόβο να μιλήσουν.
Η εξάρτηση από άλλους, η άρνηση του προβλήματος, ο φόβος ότι θα μείνουν μόνοι, θα φανούν αδύναμοι, θα τους θεωρήσουν ψεύτες, η ντροπή και η άγνοια των δικαιωμάτων τους κλείνει ακόμα περισσότερο τους ηλικιωμένους στον εαυτό τους και δε σταματάει τον κύκλο της κακοποίησης.
Η περίπτωση της Ελλάδας
Στη χώρα μας έχουν πραγματοποιηθεί ελάχιστες έρευνες πάνω στο συγκεκριμένο θέμα, με αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλη έλλειψη δεδομένων για το μέγεθος του προβλήματος. Ιδιαίτερα ο φόβος, η ντροπή, οι παραδόσεις, οι προκαταλήψεις και η άγνοια εμποδίζουν την ανάδειξη του θέματος.
Η αλήθεια είναι ότι με μια πρώτη σκέψη όλοι μας θα σκεφτούμε ότι στη χώρα μας δεν υπάρχει τόσο έντονο πρόβλημα, γιατί ως επί το πλείστον έχουμε πιο ισχυρούς δεσμούς με τις οικογενειακές μας ρίζες απ’ ότι σε άλλες χώρες, ωστόσο τα (ελάχιστα) δεδομένα δείχνουν μια άλλη πτυχή.
Σύμφωνα με την έρευνα ABUEL (AbuseandHealthAmongElderlyPeople) για τη διετία 2008 – 2010, στην Ελλάδα, οι ηλικιωμένοι – θύματα κακοποίησης ήταν 126.111 άτομα. Τα περιστατικά αναλύονται ως εξής:
- 13.2% ψυχολογική κακοποίηση
- 3.5% σωματική κακοποίηση (4.7% ηλικίας 80-84 ετών)
- 3.9% οικονομική εκμετάλλευση (7.9% ηλικίας 80-84 ετών)
- 1.5% σεξουαλική κακοποίηση (2.3% γυναίκες)
- 3.1% εγκατάλειψη (8.9% ηλικίας 80-84 ετών)
- 1.1%τραυματισμοί
Σε όλα τα είδη κακοποίησης/ κακομεταχείρισης η παρουσία των γυναικών ξεπερνά αυτή των ανδρών.
Παρατηρούμε ότι η ψυχολογική κακοποίηση υπερτερεί με διαφορά και ακολουθεί η οικονομική εκμετάλλευση, ενώ οι άνω των 80 ετών υφίστανται μεγαλύτερη κακομεταχείριση/κακοποίηση.
Θα πρέπει να επεξηγήσουμε συνοπτικά την οικονομική εκμετάλλευση, γιατί ίσως δεν μπορούμε να καταλάβουμε το ίδιο εύκολα γιατί θεωρείται κακοποίηση. Όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα στη διαχείριση της προσωπικής τους περιουσίας και οποιαδήποτε εμπλοκή τρίτου χωρίς συγκατάθεση, που κάνει τον ηλικιωμένο να νιώθει άσχημα και να φοβάται να μιλήσει για αυτό, είναι οικονομική κακοποίηση. Φυσικά και δεν πρέπει να δημιουργείται σύγχυση με την εκούσια οικονομική στήριξη/συνεισφορά του ηλικιωμένου προς άτομο εμπιστοσύνης, συχνά όμως ο περίγυρος καπηλεύεται την αδυναμία του ηλικιωμένου και χρησιμοποιεί διάφορα προσχήματα.
Γιατί μας αφορά και τι μπορούμε να κάνουμε
Θεωρώ ότι θα έπρεπε να μας είναι αυτονόητο το γιατί μας αφορά άμεσα η κακοποίηση των ηλικιωμένων. Είναι οι άνθρωποι που μας έκαναν ανθρώπους, είναι οι γονείς μας, οι παππούδες μας και αύριο εμείς και τα παιδιά μας. Κι αν αυτό σας ακούγεται υπερβολικό, σκεφτείτε ότι το ⅓ του πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Χερσονήσου θα είναι άνω των 60 ετών το 2050, ενώ το 2017, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, 1 στα 6 ηλικιωμένα άτομα υπέστησαν κακοποίηση παγκοσμίως. Αν κάνουμε τα μαθηματικά θα δούμε (έστω κι εγωιστικά) ότι μας αφορά όλους.
Ιδιαίτερα στην περίοδο της πανδημία του COVID-19, όπου τα εισοδήματα και το βιοτικό επίπεδο των ηλικιωμένων ενδέχεται να αλλάξουν σημαντικά, θα πρέπει να ανοίξουμε τα μάτια μας σε ένα πρόβλημα που παραμένει στο σκοτάδι.
Στην Ελλάδα ο μόνος ΜΚΟ (Μη Κερδοσκοπικός Οργανισμός) που ασχολείται με ηλικιωμένους είναι η “Γραμμή Ζωής” ενώ υπάρχει και το πρόγραμμα των Δήμων “Βοήθεια στο Σπίτι”.
Σύμφωνα με τη “Γραμμή Ζωής” άτομα που δέχονται κακοποίηση μπορούν να φέρουν τα εξής χαρακτηριστικά:
- .Αλλαγές στην συμπεριφορά του ηλικιωμένου όπως θλιμμένος, θυμωμένος ή μελαγχολικός.
- Αλλαγές στην εμφάνιση, όπως το να φοράει τα ίδια ρούχα και να μην πλένεται.
- Αλλαγές στον τρόπο ζωής, καθημερινά ή κατά περίσταση, να αρνείται πια να βγαίνει έξω, να μην καλοδέχεται επισκέπτες ή να ισχυρίζεται ότι δεν αντέχει πια να κάνει πράγματα που έκανε πριν.
- Τραυματισμοί, οι οποίοι εμφανίζονται συχνά, όπως μελανιασμένα μάτια, μελανιές σε άλλα σημεία του σώματος ή σημάδια από μαχαίρι ή άλλο αιχμηρό αντικείμενο.
- Αδικαιολόγητη ή ασυνήθιστη δυσκολία στα οικονομικά του, όπως απλήρωτοι λογαριασμοί ή άλλα χρέη.
- Υπερβολικά ανήσυχη αντίδραση σε οτιδήποτε φυσιολογικό και συνηθισμένο.
- Αναζήτηση της προσοχής πολλών ανθρώπων, σημάδι ότι ο ηλικιωμένος νιώθει περισσότερο ασφαλής όταν έχει άλλους ανθρώπους γύρω του.
- Σημάδια φόβου, όταν κάποιο συγκεκριμένο άτομο εισέρχεται στο δωμάτιο που βρίσκεται ο ηλικιωμένος.
- Εμφανή σημάδια έλλειψης σωστής σίτισης, όπως απώλεια βάρους.
Οι περισσότερες πράξεις κακομεταχείρισης αποτελούν ποινικό αδίκημα και είναι υποχρέωση μας να τις καταγγέλλουμε. Μπορούμε να βρούμε βοήθεια στην εθνική τηλεφωνική γραμμή SOS 1065.
Το πιο σημαντικό είναι να είμαστε δίπλα στους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας και να τους υπενθυμίζουμε ότι δεν είναι μόνοι. Όλοι μας πρέπει να νιώθουμε ασφαλείς και να ζούμε με αξιοπρέπεια. Η αγάπη κάνει θαύματα κι αν της δώσουμε χώρο θα γίνουμε όλοι καλύτεροι.
Πηγές και χρήσιμα link
https://www.un.org/en/events/elderabuse/
https://www.un.org/en/observances/elder-abuse-awareness-day
https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0010/144676/e95110.pdf
http://www.voiva.fi/wp-content/uploads/2019/03/TISOVA_O1-report-1.pdf
